Na półwyspie peloponeskim, w południowej części Grecji rozwijało się specyficzne polis - Sparta. Dzieje owego polis potoczyły się w tak charakterystyczny sposób, że nie sposób pominąć Sparty mówiąc o Helladzie.
Historia mówi, że założycielem państwa-miasta Sparta było archaiczne plemię Dorów. Dorowie osiedlili się w żyznej dolinie rzeki Eurotas.
Dorowie, jako ludność na wyższym poziomie rozwoju niż ludność rdzenna, szybko opanowali ową dolinę. Zwycięsko wyszli także z walki o równinną Lakonię. Podporządkowali sobie tamtejszą ludność uzależniając ją od siebie. W końcu Dorowie od stolicy swego państwa – Sparty, nazwali się spartanami.
Tyle o początkach polis mówi historia. A co z wszechobecną w kulturze antycznej legendą i mitem?
Otóż według tradycji założycielem królestwa spartańskiego był Likurg, władca żyjący w VII wieku przed naszą erą. Uważa się go powszechnie za protoplastę prawa które - jak głosi mit - otrzymał od samego Apollina w Delfach. Niewątpliwe mit ten wpłynął pozytywnie na świadomość i patriotyzm obywateli polis.
Nie możemy jednak wysuwać zbyt pochopnego wniosku, że Likurg to tylko i jedynie postać fikcyjna. Najprawdopodobniej był postacią historyczną, jednak jego imię - „noszący światło” jest mocno osadzone w realiach legendy.
Formowanie się ustroju wewnętrznego Sparty nie było wynikiem jednorazowego aktu prawnego, ale było skutkiem długotrwałych procesów.
Odkąd tylko Spartanie sięgali pamięcią na czele ustroju społeczno-politycznego stało dwóch królów o odmiennych kompetencjach. Sami nie umieli wyjaśnić tego specyficznego zjawiska.
Dziś twierdzi się, że miało ono związek z funkcją religijną drugiego króla, jednak bardziej prawdopodobna jest hipoteza głosząca, iż obywatele ze względu na charakter militarny państwa nie mogąc zrezygnować z władzy królewskiej starali się chociaż w ten sposób ją ograniczyć.
Faktyczną władzę sprawowała rada starszych - geruzja. Dosyć szybko pojawił się także czynnik arystokratyczny – pięciu eforów.
Kompetencje eforów były bardzo szerokie - od władzy administracyjnej, przez sądownictwo do polityki zagranicznej. Istniało także zgromadzenie ludowe – apella, jego rola była o wiele mniejsza niż chociażby w sąsiednich Atenach a ograniczała się do zatwierdzania wniosków przedłożonych przez urzędników.
Co doprowadziło do wykształcenia się takiego a nie innego ustroju?
Przyczyn należy szukać w szczupłości terytorialnej pierwotnego terytorium państwa. Prawodawstwo Likurga zakładało równy podział ziemi pomiędzy wszystkich obywateli (gr. homoioi - równi).
Z upływem czasu liczba obywateli rosła a areał ziemski nie. W tej sytuacji członkowie warstwy panującej zwrócili oczy ku sąsiednim ziemiom - głównie rolniczej Messeni. Już w tym okresie nie była tajemnicą siła spartańskiej armii. Jednak w VI wieku Sparta była jeszcze tak podobna do sąsiednich polis, że zajęcie Messenii trwało przeszło sto lat.
Podbój doliny stał się punktem przełomowym w historii kraju. Liczba mieszkańców Sparty podwoiła się, jednak ludność podbita została przekształcona w swoistych niewolników politycznych – helotów.
Inną, mniej znaczącą grupą byli pierjojkowie - rzemieślnicy wyrabiający sprzęt wojenny.
Populacja helotów wzrastała tak gwałtownie, że w 500 r. p. n. e. Spartiaci stanowili znikomą mniejszość we własnym państwie. Taka sytuacja wymagała od nich ciągłej czujności, gdyż w każdej chwili mogli się spodziewać wystąpienia zbrojnego ze strony podległych warstw społecznych.
Konieczność stałej mobilizacji wywarła piętno na organizacji całego państwa, która została dostosowana do naczelnego zadania - podtrzymania supremacji na podległych terytoriach. Nieodzownym elementem składowym ustroju stała się militaryzacja państwa.
Nie można dopatrzyć się w Sparcie tendencji demokratycznych – jednostka od początku do końca podporządkowana została nieubłaganym prawom państwowym. Już o przyszłym losie niemowlęcia decydowała rada starszych – jeśli było chore i ułomne porzucano je w górach.
Dzieci przebywały w rodzinnym domu tylko do siódmego roku życia, później pieczę nad ich wychowaniem przejmowało państwo. Chłopcy mieszkali w zorganizowanych obozach, prowadzili surowy tryb życia, ćwiczyli (ćwiczenia fizyczne obowiązywały także kobiety). Hartowali nie tylko ciała ale i ducha - przyzwyczajani do krótkich, konkretnych odpowiedzi (dziś nazywamy je lakonicznymi) bez trwogi stawali do walki.
Życie obozowe było niezwykle twarde i zdyscyplinowane. Mężczyzna mógł się ożenić dopiero po ukończeniu lat trzydziestu, a opuścić wojsko po ukończeniu sześćdziesięciu.
Te wszystkie czynniki wpłynęły na niebywałą skuteczność armii spartańskiej – można ją nazwać jedyną regularną armią w całej Grecji. Spartanie brzydzili się pracy, w końcu podejmowały ją niższe warstwy społeczne. Ich żywiołem stała się wojna.
Determinacja, wola walki wyrosła z wpajanych przez całe życie zasad ujawniła się w niezwykłym męstwie i honorze, zawarty został w słynnej sentencji: ”Z tarczą albo na tarczy”.
O Sparcie po angielskuPełna mobilizacja państwa umożliwiła przede wszystkim zdławienie rewolucyjnych nastrojów messeńskich. Wojownicy aby złamać messeński ruch oporu prowadzili manewry wojskowe, polegające na realistycznej symulacji, czyli otoczeniu wioski helockiej i wycięciu mieszkańców w pień.
Naturalną konsekwencją takich działań stały się ruchy wyzwoleńcze hellotów, którzy imali się każdej okazji aby wzniecić powstanie. Zmusiło to spartan do złagodzenia stosunku do poddanych - pozwolono im służyć w szeregach armii, arystokraci pojmowali za żony helotki.
Sukcesywne podboje Sparty nie ustały. W szczytowym momencie rozwoju jej granice sięgały krańców Peloponezu. Zagrożone powstaniami państwo szukało wsparcia u pomniejszych sąsiadów - chociażby Koryntu, Sykionu i Megary. W zamian za pomoc w tłumieniu rewolt obiecywali związkowcom ochronę przed zagrożeniami zewnętrznymi.
W taki oto sposób powstał Związek Peloponeski - najsilniejsza organizacja militarna Hellady. Charakterystyczne było to, że spartianie nie żądali od związkowców świadczeń pieniężnych ale daniny krwi - co: niewątpliwie przyczyniło się do spopularyzowania związku.
Silna pozycja Sparty sprawiła, że inne polis greckie zaczęły się do niej zwracać o pomoc.
Jednocześnie silna militaryzacja państwa doprowadziła do stagnacji kulturalnej i gospodarczej, a wręcz zamknięcia jej granic. Stały się one hermetyczne do tego stopnia, że przekroczenie granicy państwa przez cudzoziemca wymagało zgody króla.
Postępowanie takie było efektem ksenofobii narodowej a także – słusznych - obaw eforatu przed popularyzacją wolnej myśli filozofii i tych wszystkich kulturalnych nowinek wiążących się z demokracją.
Państwem spartańskim zachwycała się oligarchia ateńska oraz filozofowie na czele z Platonem. Zachwycała ich prostota życia, jasność prawa oraz wysokie morale społeczeństwa mające swój wyraz w poświęceniu się całkowicie ideałowi wielkości Sparty. Do dziś jej historia jest klasycznym w swej oryginalności wycinkiem historii Hellady.
A może potrzebujesz materiałów do wypracowania z historii? Zobacz:
Starożytny Rzym
Starożytny Egipt
Ancient Rome
Ancient Greece
Na luzie
Dobierz zestaw
Pomoc z matematyki
Rozwiązane zadania i przykłady z matematyki
Pomoc z fizyki
Rozwiązane zadania z fizyki